Nagroda ta została ustanowiona w 1974 roku na Mazowszu płockim, w gronie twórców czasopisma społeczno-kulturalnego "Barwy". Od początku miała rangę wyróżnienia ogólnopolskiego. W latach 1986-2001 była realizowana przez Mazowieckie Towarzystwo Kultury w Warszawie. Od 2002 roku jej organizację prowadzi Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze, Oddział Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu przy współpracy Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Fundacji "Cepelia" Polska Sztuka i Rękodzieło (od 1974 r. ) i Narodowego Centrum Kultury (od 2010 r.).
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest głównym fundatorem przyznawanych wyróżnień.
Do konkursu mogą być zgłoszone:
1) osoby: twórcy ludowi, naukowcy, badacze, animatorzy kultury;
2) instytucje i organizacje wspierające kulturę ludową na całym obszarze Polski, a także poza granicami kraju.
Nagroda im. Oskara Kolberga jest przyznawana za całokształt twórczości artystycznej, naukowej i działalności animatorskiej. Jest nagrodą finansową lub honorową. Składa się na nią:
1) dyplom
2) medal
3) nagroda finansowa.
Przyznawana jest w następujących kategoriach:
- dla twórców z dziedziny plastyki i folkloru muzyczno-tanecznego
- dla twórców za pisarstwo ludowe
- dla kapel ludowych
- dla zespołów folklorystycznych
- dla badaczy, naukowców i animatorów
- dla instytucji i organizacji społecznych, zasłużonych w opiece i upowszechnianiu kultury ludowej, działających w kraju i zagranicą.
